Ρεμπέτικο Τραγούδι: Ιστορικά στοιχεία και χαρακτηριστικά

"Ρεμπέτικο τραγούδι"...Τι είναι;

Το Ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα μουσικό ιδίωμα που εμφανίζεται στα τέλη του 19ου αι. μέχρι και την τρίτη δεκαετία του 20ου αι. 

Τα Ρεμπέτικα είναι μικρά και απλά τραγούδια, κοινωνικού περιεχομένου, τα οποία τραγουδούν απλοί άνθρωποι.

Εξελίχθηκε μέσα από την ελληνική παραδοσιακή μουσική των δημοτικών και κλέφτικων τραγουδιών.

Συνεχίζει και σήµερα να συγκινεί και να ελκύει, τόσο αισθητικά όσο και συναισθηµατικά, όχι µόνο ανθρώπους από τη γενιά που πρόφτασε το ζωντανό άκουσµά του, αλλά και από ανθρώπους των νεότερων γενεών της νεολαίας µας.

Το χαρακτηριστικό του γνώρισµα, που κατ' αρχάς το διαφοροποιεί από το δηµοτικό τραγούδι, είναι η πολυσυλλεκτικότητα του κοινωνικού χώρου που καλείται να εκφράσει, σε αντίθεση µε το δηµοτικό τραγούδι που υπήρξε δηµιούργηµα κλειστών τοπικών αγροτικών κοινωνιών, µε ιδιαίτερα γνωρίσµατα όπως, το τοπικό γλωσσικό ιδίωµα και η κοινή φυλετική προέλευση.

Στις αρχές του 1900 τα ρεµπέτικα αποτελούσαν το λαϊκό τραγούδι των φτωχών συνοικιών των κυριοτέρων πόλεων.

Τη λέξη ρεµπέτικο συναντάµε για πρώτη φορά γύρω στο 1910 και 1913 από κάποιες ετικέτες δίσκων. Ο ένας ήταν από την δισκογραφική εταιρία «ORFEON RECORD», που ιδρύθηκε το 1910-11 από τα αδέρφια Herman και Julious Blumenthal. Ο δίσκος αυτός, λοιπόν, έχει αριθµό 10188 και στη µία πλευρά του υπάρχει το τραγούδι «ΑΠΟΝΙΑ» (Βλέπε rebetiko.sealabs.net. (n.d.). Retrieved from https://rebetiko.sealabs.net/viewtopic.php?t=5221&start=56 ).

To 1922, η Μικρασιατική καταστροφή και η ανταλλαγή των πληθυσµών που οδήγησε πάνω από ένα εκατοµµύριο πρόσφυγες από την Τουρκία στην Ελλάδα, συνετέλεσε στην ενίσχυση και τον εµπλουτισµό των τραγουδιών των απόκληρων µε καινούργιους ήχους.

Οι πρόσφυγες που σκορπίστηκαν στα µεγάλα αστικά κέντρα, δημιουργώντας καινούργιους συνοικισµούς, όπως Νέα Σµύρνη, Νέα Ιωνία, Νέα Φιλαδέλφεια, έφεραν µαζί µε τα ήθη, τα έθιµα, τη γενικότερη κουλτούρα τους και τη µουσική τους, αυτήν που ονοµάστηκε «σµυρναίικη». 

ΜΑΝΕΣ ΜΙΝΟΡΕ (Σκέψου, σκληρά, πως χάνεται), 1926, Αντώνης Νταλγκάς. (2020). Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=7qKqG9lKJz0

Εμφανίζονται τα Καφέ Αμάν, ένα είδος λαϊκού καφενείου της προπολεµικής Ελλάδας µέσα στο οποίο, δύο ή τρεις τραγουδιστές, οι επονοµαζόµενοι αµανετζήδες, αυτοσχεδίαζαν λέγοντας στίχους, συχνά στη µορφή του διαλόγου µεταξύ τους, πάντα σε ελεύθερο ρυθµό και µελωδία.

Τα πρώτα ρεµπέτικα ακούσµατα άρχισαν να σηµειώνονται στην Αθήνα, στις φυλακές του «Μεντρεσέ» το 1834, τα λεγόµενα «µουρµούρικα». Ο άλλοτε Μεντρεσές των Αθηνών ήταν τουρκικό ιεροσπουδαστήριο που ιδρύθηκε στην Αθήνα κατά τον 17ο αι.

Αναφέρονται κυρίως σε παραβατικές πράξεις και σε ερωτικές σχέσεις, ενώ το κοινωνικό στοιχείο στην θεματική είναι περιορισμένο. Στην περίοδο αυτή κυριαρχεί το πειραιώτικο στυλ με κυριότερο εκφραστή τον Μάρκο Βαμβακάρη. 

Παράλληλα αρχίζουν να γράφουν ρεμπέτικα και οι Σμυρνιοί συνθέτες. Το 1937 εμφανίζεται ο Βασίλης Τσιτσάνης και περίπου την ίδια περίοδο και ο Μανώλης Χιώτης.  

Το 1936 λογοκρίνεται το τραγούδι του Παναγιώτη Τούντα, με τίτλο "Βαρβάρα". 

Το 1937 επιβάλλεται από το καθεστώς του Μεταξά γενικευμένη λογοκρισία. Το περιεχόμενο αλλάζει αναγκαστικά. Οι αναφορές στο χασίσι, στους τεκέδες και στους ναργιλέδες εκλείπουν. 

Από το 1936 έως και το 1960 περίπου, τραγούδια γράφονται κατά τη διάρκεια της κατοχής, τα οποία δεν περνάνε όμως στη δισκογραφία, γιατί τα εργοστάσια παραμένουν κλειστά μέχρι το 1946. 

Από τη στιγμή αυτή κυριαρχεί ο Βασίλης Τσιτσάνης μαζί με την Μαρίκα Νίνου, ο Μανόλης Χιώτης, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου. 

Οι περισσότεροι παλιοί ρεμπέτες μένουν όμως στο περιθώριο. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής πεθαίνουν αρκετοί από τους Σμυρνιούς συνθέτες (πχ. Παναγιώτης Τούντας), οι άλλοι όμως, του πειραιώτικου, είναι εν ζωή και με δυσκολία προσπαθούν να συντηρήσουν τους εαυτούς τους. 

Ο Μάρκος Βαμβακάρης αναφέρει στην αυτοβιογραφία του πως "έτρεχε στα νησιά και στα πανηγύρια". Στη δεκαετία του 1940 εμφανίζεται η Σωτηρία Μπέλλου, ενώ στη δεκαετία του 1950 εμφανίζονται δύο πολύ σημαντικοί νέοι τραγουδιστές, ο Στέλιος Καζαντζίδης και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Το ρεμπέτικο βρίσκει απήχηση σε όλο και μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επεκταθεί η θεματολογία του (εμφάνιση αρχοντορεμπέτικων) και να αλλάξουν οι χώροι στους οποίους ακουγόταν. 

Το 1947 στην εφημερίδα Ριζοσπάστης ξεκινά η δημοσίευση σειράς άρθρων σχετικά με το ρεμπέτικο. Στη σειρά αυτή, καθώς και στις επόμενες ερευνητικές απόπειρες, θίγονται ζητήματα σχετικά με την κοινωνική φυσιογνωμία και λειτουργία, αλλά και με την αισθητική πρόσληψη του συγκεκριμένου μουσικού είδους. 

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούν το θάνατο του ρεμπέτικου. 

Όσον αφορά τους ρεμπέτες, αυτοί είχαν αναπτύξει τη δική τους κοινωνία μέσα στην κοινωνία. Άνθρωποι φτωχοί, χαμηλού κοινωνικού επιπέδου και χωρίς κάποιου είδους μόρφωσης. Είχαν συγκεκριµένο ντύσιµο (κουτσαβάκηδες), ιδιαίτερη διάλεκτο (αργκό) και αισθηµατική ζωή πολυτάραχη. 

Η µουσική ήταν βασικό μέρος της ζωής τους, ήταν µέσο έκφρασης των συναισθηµάτων τους και έτσι µοιράζονταν τα προβλήµατα µε τους γύρω.

Η αξιοπρέπεια και η τιµή ήταν βασικό µέληµα τους, η αγάπη προς τη γυναίκα και ιδιαίτερα προς τη µάνα ήταν ξεχωριστή, αλλά και η φιλία, η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια έδειχνε τη µεγαλοψυχία τους.

Πατέρας του ρεµπέτικου τραγουδιού θεωρείται ο Μάρκος Βαµβακάρης, ως «ο µεγάλος δάσκαλος» του µουσικού αυτού είδους, που αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της λαϊκής ελληνικής παράδοσης.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

  Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. (n.d.). Mousikes-diadromes.gr. Retrieved November 21, 2023, from https://www.mousikes-diadromes.gr/photos/item/180-i-istoria-tou-rempetikou-tragoudiou/180-i-istoria-tou-rempetikou-tragoudiou 

   Καραματσούκης, Π. (2009). Ρεμπέτικο. Η φυσιογνωμία του και τα χαρακτηριστικά του.